Jane Goodall
Jane Goodall is chimpansee kenner bij uitstek. Wereldberoemd vanwege haar werk als antropologe en biologe. Ze is bekend geworden door haar zeer consistente studie – ruim 40 jaar lang – van het sociale leven binnen chimpansee families. Valerie Jane Morris-Goodall is haar volledige naam en zag in Londen op 3 april 1934 het levenslicht. Zij kwam aanvankelijk vanwege haar interesse voor dieren als secretaresse van de antropoloog Louis Leakey in Kenia terecht. Vanaf begin jaren -60 is zij de chimpansees van Gombe Stream National Park gaan bestuderen, waarvan zij een groot aantal jaren directrice is geweest. In 1965 werd haar door de Universiteit van Cambridge een doctoraat in gedragsbiologie toegekend, puur op haar in de praktijk verworven kennis. Bijna in haar eentje zorgde zij voor de emancipatie van een indertijd nog tamelijk ‘onbekende’ dierensoort. Het Jane Goodall Instituut Nederland houdt haar reputatie hier te lande in stand.
In 1960 realiseerde Jane Goodall haar droom om onze meest nabije soortgenoten in hun natuurlijke omgeving van het Gombe National Park te Tanzania te bestuderen. Tot op de dag van vandaag zet zij zich actief in om de wereld het besef bij te brengen van de waarde van het behoud van de chimpansee. Daarbij wordt zij gedreven door haar visie op een humanitair ideaal van een samenleving. Een visie waarin de mens een balans vindt met zijn natuurlijke omgeving om de voorwaarde te scheppen om te overleven. In haar overtuiging is de mens, door zijn biologische ‘voorsprong’, hiervoor verantwoordelijk. Zij weet het bewustzijn aan te wakkeren om deze taak serieus te nemen. Wij zijn immers zelf afhankelijk van onze natuurlijke omgeving.
Jane verdient haar wereld-beroemde status met vlag en wimpel. Zij richt, als vrouw, – wat heel bijzonder was in de tijd dat zij haar cariëre begon – met haar studie een spotlight op de chimpansee. Daarbij bracht zij vooral de sociale intelligentie van de mens-aap en zijn vaardigheden om instrumenten te gebruiken onder de aandacht. Het is nog niet zo lang geleden dat de chimpansee het merkteken had van ‘een vreemde aap’, achterlijk en vooral gevaarlijk.
Als wetenschapper combineert zij verschillende specialisaties, ethologie en primatologie, in haar werk. Zo betrad Jane Goodall een zeer interessant cross-over gebied, wat nog een niemandsland was en niet in kaart was gebracht. Binnen dit bijzondere studiegebied kon zij de verschillende vooroordelen over de chimpansee weerleggen. Zij was de eerste die overtuigend het gebruik van hulpmiddelen bij deze mens-apen waarnam. Met behulp van een strootje zag ze chimpansees insecten uit een termietenheuvel halen, om die vervolgens op te eten. Hoe primitief ook, ‘het strootje’ is gebruik maken van een hulpmiddel, ’techniek’ in de meest letterlijke zin van het woord. Techniek was iets wat tot dan toe alleen aan de menselijke soort, als typisch menselijke vaardigheid en verworvenheid, werd toegeschreven.
revolutionair
De ontdekking van Jane Goodall wekte in sommige kringen verontrusting en opschudding. Kan dat wel waar zijn? Kan zij, als vrouw!, een wetenschappelijk observatie doen? Heeft die vrouw wel een wetenschappelijke kijk? Het meest verontrustend was nog de onderliggende vraag: Waar ligt dan het onderscheid tussen mens en dier? Een vraag, die niet eerder gesteld kon worden, omdat men niet twijfelde aan de onoverbrugbare afstand tussen mens en dier. Omdat men meende dat dit – zoals in de bijbel beschreven – voor altijd al vaststond. De ‘bijbelkenners’ die dit argument aanvoeren geven er overigens blijk van de bijbel niet goed ( of helemaal niet ) gelezen te hebben. Er staat namelijk nergens in de bijbel dat er een onoverbrugbare afstand bestaat tussen mens en dier. De grens tussen dier en mens blijkt sinds de ontdekkingen van Jane Goodall verwarrend en – voor sommigen ook verontrustend – dun. Jane’s observaties hebben gevolgen gehad in wetenschappelijke kringen; wanneer ook dieren ’technisch’ kunnen handelen, hoe en waarmee onderscheidt zich dan de mens, die zich superieur waant aan de dierenwereld?
De omschrijving van ‘mens-zijn’ en wat onderscheidend typisch menselijk is moest geherdefinieerd worden toen de wetenschappelijke observaties van Goodall uiteindelijk geaccepteerd werden.
evolutionair
Eibl Eibelsfeldt publiceert in de jaren -60 van de vorige eeuw uitgebreid over de biologische achtergronden bij elementaire gedragspatronen, ondermeer met het boek Liefde en haat ( uitgegeven door Ploegsma, 1971 ). Hij beschrijft menselijke emoties en menselijk gedrag vanuit evolutionair biologische ontwikkelingen. In onze tijd is Frans de Waal, via het analyseren van gedrag van dieren, pleitbezorger voor het herzien van de oorsprong van menselijke morele waarden. Ook bij dieren worden uitingen van empathie en sympathie waargenomen, sociale gevoelens en gedragingen die tot voor kort alleen aan menselijk gedrag werden toegeschreven. De vraag dient zich aan of wij ons wel zo nodig bezig moeten houden met het onderscheid tussen mens en dier. Zijn we ondertussen niet in een tijd aangekomen waarin de overeenkomst en de onderlinge afhankelijkheid tussen mens en dier onder de aandacht dient te komen? Dit is nu precies wat Jane Goodall al tientallen jaren doet.
Jane Goodall in Nederland
Onlangs was zij in Nederland en werd haar door de directeur van GaiaZOO een cheque van 5.000 euro overhandigd voor het Jane Goodal Instituut Nederland. In het Tuschinski Theater van Amsterdam werd afgelopen vrijdag op 18 mei eenmalig voor genodigden Jane’s Journey, een documentaire over het leven van Jane Goodall getoond. Deze film zal vermoedelijk in de nabije toekomst op de National Geografic kanalen van de televisie te zien zijn. Voor het geven van een persconferentie was zij naar Dierenpark Amersfoort gekomen. Marjo gaf Jane een rondleiding door het park. Bij de chimpansee verblijf aangekomen wilde hij graag haar mening horen over de groep chimpansees van het park.
Zij zien er tenminste gelukkig uit…………..
was haar antwoord. Een groot compliment van een vrouw, die haar leven besteed heeft aan het bestuderen van en leven met chimpansees in de vrije natuur. Een vrouw met een missie, een boodschap……..
Jane en Marjo samen op een plaatje.
Zij blijken het als pri(ma)-maatjes goed met elkaar te kunnen vinden. Jane Goodall is een vrouw met een missie, een boodschap. Zij is erebestuurslid van het International Fund for Animal Welfare, IFAW. Jane Goodall heeft – meer dan wie ook – bijgebracht wie onze meest nabije soortgenoot, de chimpansee, is. Zij heeft duidelijk gemaakt dat de chimpansee echt een MENS-aap is. Vanwege die hechte en nabije relatie tussen mens en dier, houdt Jane Goodall de mens verantwoordelijk voor hoe hij met de natuur en dieren in de natuur omgaat.
“Mensen gaan er van uit dat de wereld oneindig is. Dat is hij NIET. Het grootste gevaar voor de natuur is onverschilligheid.” JG